Dziedziczenie z ustawy – czy dojdzie do ograniczenia kręgu osób uprawnionych?
Postępowania spadkowe w Polsce w wielu przypadkach trwają przez wiele długich lat. W tym czasie masa spadkowa, czyli zbiór wszystkich praw i obowiązków związanych ze spadkiem, która powinna trafić do konkretnych spadkobierców pozostaje jakby „w zawieszeniu”, co dla szeregu osób stanowi niekorzystną sytuację. W celu eliminacji takich niekorzystnych sytuacji, ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie projektów zmian w zakresie prawa spadkowego, a część z nich ma dotyczyć ograniczenia kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia z ustawy.
Skrócenie listy spadkobierców i długości postępowań
Na początku należy podkreślić, że planowane zmiany mają dotyczyć tylko tzw. dziedziczenia ustawowego – nie będą miały zatem zastosowania w razie dziedziczenia z testamentu. Do tej pory często dochodziło bowiem do sytuacji, w której po danej osobie dziedziczyły osoby, które nie znały danego spadkodawcy bądź znały go tylko w ograniczonym zakresie (zwłaszcza chodzi tutaj o bardzo dalekich krewnych). Ograniczenie kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia z ustawy ma doprowadzić do tego, by takie sytuacje nie występowały już w praktyce.
- Przez brak konieczności szukania dalszych krewnych danej osoby w postępowaniu spadkowym, ma to przyczynić się również do skrócenia długości postępowań o nabycie spadku. Projekt ustawy przewiduje wprowadzenie do Kodeksu cywilnego nowych regulowań takich jak np. „Jeżeli którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych” (art. 934 § 2 KC). Po drugie, ma zostać wprowadzone także uregulowanie o treści: „Jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom. Dziedziczą one w częściach równych” (art. 934 § 2(1) KC) – mówi mecenas Katarzyna Bórawska, specjalizująca się w prawie rodzinnym, z kancelarii B‑Legal w Toruniu.
Wykluczeni dalsi zstępni dziadków spadkodawcy
Nowy projekt przewiduje ograniczenie kręgu spadkobierców ustawowych w przypadku, gdy do dziedziczenia dochodzą zstępni dziadków, którzy nie dożyli otwarcia spadku, do dzieci tych dziadków, czyli – co do zasady – rodzeństwa rodziców spadkodawcy oraz dzieci tych dzieci, czyli rodzeństwa ciotecznego lub stryjecznego spadkodawcy. Wyłączeni od dziedziczenia zostaną natomiast dalsi zstępni dziadków spadkodawcy, czyli tzw. cioteczne lub stryjeczne wnuki i dalsze pokolenia.
- Planowane jest wprowadzone także uregulowania: „W braku dzieci tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku i ich dzieci, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych” (art. 934 § 3 KC). Takie regulacje wyłączają konieczność poszukiwania w trakcie trwania postępowania dalszych krewnych, którzy mogliby dziedziczyć po danej osobie, jeżeli np. bliżsi krewni danej osoby nie żyją – dodaje Katarzyna Bórawska.
Kiedy zmiany wejdą w życie?
Według zmian dojdzie przede wszystkim do ograniczenia tzw. trzeciej grupy spadkobierców ustawowych. Doprowadzi to do usunięcia z kręgu osób uprawnionych do spadkobrania dalekich krewnych, z którymi więź często jest znikoma albo w ogóle nie powstała. Trudno jednak w obecnej chwili jednoznacznie wskazać, kiedy wejdą w życie planowane zmiany i czy wejdą one w życie w takiej formie, w jakiej wskazano w projekcie nowelizacji ustawy.
Należy jednak wskazać, że takie zmiany mogą istotnie prowadzić do skrócenia postępowań spadkowych z uwagi na brak konieczności szukania dalszej rodziny zmarłego, co wpłynie na czas trwania postępowań. Związane jest to głównie z wyłączeniem od dziedziczenia dalszych pokoleń rodzeństwa ciotecznego lub stryjecznego spadkodawcy.